Zagrzeb

Nad malowniczym korytem rzeki Sawy, u stoku grzbietu Medvednica, w południowo-zachodnim krańcu Kotliny Panońskiej - usytuowany jest Zagrzeb, tętniące życiem miasto o wielu obliczach i burzliwej przeszłości, a obecnie administracyjne i kulturowe serce Republiki Chorwackiej. Niemal każda z jego siedemnastu dzielnic - w szczególności zaś Gornji Grad ('Górne Miasto'/'Gradec', centrum historyczne), Kaptol (dawna osada powstała wokół katedry) oraz o wiele młodszy Donji Grad ('Dolne Miasto') - ma do zaoferowania podobnie szeroki i barwny wachlarz widoków i wrażeń, a przede wszystkim: całe spektrum architektury, wśród której nie sposób znaleźć prawdziwych perełek o gotyckim, barokowym, secesyjnym bądź modernistycznym rodowodzie...

Niekwestionowaną dominantą zagrzebskiej panoramy jest katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i świętych Stefana i Władysława (Katedrala Uznesenja Blažene Djevice Marije i svetih Stjepana i Ladislava), obiekt potężny i wielokroć przebudowywany, ostatni raz - w stylu neogotyckim - pod koniec XIX wieku.

Podczas swej wielosetletniej historii świątynia przecierpiała nie tyle z powodu konfliktów militarnych, co klęsk żywiołowych, a dokładniej mówiąc: trzęsień ziemi. Silne wstrząsy sejsmiczne nawiedziły Zagrzeb już parokrotnie - najdotkliwiej w roku 1880 oraz niedawno, w marcu 2020 roku. Z tego względu zabytek - stale już przesłonięty rusztowaniami - musi pozostawać pod długotrwałą opieką konserwatorską.

Na Ilicy - handlowej osi wytyczonej w planie nowoczesnego Zagrzebia, wiodącej od Trgu bana Josipa Jelačicia na zachód - od końca lat 30-tych ubiegłego wieku, pod numerem 49, stoi dumnie dom "Matica Hrvatskih Obrtnika", czyli dawna siedziba Związku Chorwackich Rzemieślników.

Budynek powstał według projektu dwóch zasłużonych dla miasta architektów: Aleksandara Freudenreicha (1892-1974) oraz Zvonimira Požgaja (1906-1971). Spośród otaczających go kamienic wyróżnia się nie tylko modernistyczną, w pewnym stopniu i nawiązującą do nurtu art déco bryłą, ale również reliefami z symbolami przypisanymi różnym rzemieślniczym profesjom.

W ścisłym centrum miasta natrafić można również na niejeden skarb dla fanów motoryzacji...

Będąc na Placu Republiki Chorwackiej warto obejrzeć dwa, na pierwszy rzut oka niepozorne dzieła sztuki - oba autorstwa wybitnego rzeźbiarza i, co ciekawe, pierwszego artysty, który za życia otrzymał indywidualną wystawę w nowojorskim Metropolitan Museum: Ivana Meštrovicia (1883-1962). Pierwszym z nich jest "Fontanna życia" (Zdenac života), umieszczona tuż przed budynkiem Teatru Narodowego, zaś drugim - metalowy odlew rzeźby "Historia Chorwatów" (Povijest Hrvata), której oryginał powstał w 1932 roku (odlew, widoczny na zdjęciu, stanął przed fasadą Uniwersytetu w latach 70-tych XX w.).

Ów ikoniczny, obecny w paszporcie każdego Chorwata posąg przedstawia kobietę (prawdopodobnie o rysach twarzy matki rzeźbiarza) ubraną w tradycyjny strój dalmatyński, trzymającą na swych kolanach masywną tablicę z inskrypcją sporządzoną w głagolicy. Figura ma ucieleśniać obraz troskliwej, niestrudzonej opiekunki narodowego dziedzictwa, jakie stanowi podstawę państwowej integracji i niepodległości.

Zagrzeb pełen jest klimatycznych, bezludnych zakątków...

Choć to wieże katedry górują nad lokalnym krajobrazem, na zdecydowanej większości pocztówek oraz w przewodnikach turystycznych prym wiedzie inny, mniejszy, ale równie majestatyczny i charakterystyczny kościół - gotycki kościół pw. św. Marka. Na jego dachu, ułożonego z różnokolorowych (głównie białych, niebieskich i czerwonych) dachówek, widnieją dwa herby - na lewo: herb dawnego Królestwa Chorwacji, Slawonii i Dalmacji, na prawo: herb miasta Zagrzebia. "Dodano" je w trakcie gruntownej renowacji w XIX wieku, prowadzonej pod kierownictwem Friedricha von Schmidta i Hermanna Bollé.

Twarz tego kamiennego jegomościa, wmurowanego w naroże kamienic tuż przy placu św. Marka, należy do Matiji Gubeca - chorwackiego przywódcy antyfeudalnego powstania chłopskiego z roku 1573.

Kamienna Brama (Kamenita vrata) to jeden z najlepiej zachowanych zagrzebskich zabytków, a przy okazji jedyna wciąż istniejąca brama miejska. Swój dzisiejszy kształt zawdzięcza przebudowie z roku 1776 oraz żyjącemu wewnątrz niej kultowi Matki Bożej z Kamiennej Bramy...

Początki wyjaśniającej go legendy sięgają wielkiego pożaru miasta, jaki wybuchł w maju 1731 roku. Według podań płomienie, trawiące okoliczną zabudowę, miały nie naruszyć zawieszonego ponad bramą obrazu Matki Bożej oraz zgasnąć dokładnie w chwili, gdy dosięgły wizerunku Maryi; wówczas uznano obraz za cudowny i umieszczono w zdobnej wnęce wewnątrz bramy.

W Zagrzebiu znajdują się liczne symbole/pamiątki związane z osobą jednego z najwybitniejszych wynalazców XX wieku, Nikoli Tesli, urodzonego na terenie dawnej Austrii, a współczesnej Chorwacji. Mało kto wie jednak, że tego zasłużonego elektrotechnika i inżyniera łączyła znajomość z równie znanym Zagrzebianom rzeźbiarzem - Ivanem Meštroviciem, autorem widocznego na zdjęciu pomnika Tesli oraz m.in. "Historii Chorwatów".

Tesla i Meštrović poznali się w Nowym Jorku w 1924 roku. Pragnąc wykorzystać okazję swojego pobytu w Ameryce (jaką dała wystawa prac w Muzeum Brooklyńskim), rzeźbiarz zawiązał kontakt z także przebywającym tam rodakiem Teslą, którego szczerze cenił i podziwiał.

Przez wiele lat obaj geniusze - jeden w dziedzinie sztuki, drugi w dziedzinie fizyki - korespondowali ze sobą, wymieniali nawzajem listami, telegramami, a nawet kartkami świątecznymi.

W latach 50-tych pomnik Tesli zainstalowano przed Instytutem Ruđera Boškovicia, w 2006 roku przeniesiono go na na styk ulic Nikoli Tesli, Masaryka i Preradovicia.

Wewnątrz jednego z podwórek - tajemnicze wejście do tunelu...

...tunelu, który jest nie tylko darmowym miejskim skrótem przeszywającym na wylot wzgórze Gradec, ale też prawdziwym świadkiem historii. Formalna nazwa: Tunel Grič ('Grič', czyli inaczej dzielnica 'Gradec'/'Gornji Grad'). Czas powstania: II wojna światowa. Średnia długość: 350 metrów, szerokość: 3,2 metra. Centralny korytarz (na zdjęciu): długość 100 metrów i szerokość 5,5 metra. Łączna powierzchnia: blisko 2200 metrów kwadratowych...

Tunel wzniesiono w dobie zagrożenia bombardowaniami alianckimi z rozkazu Nikoli Mandicia - premiera niepodległego, a w istocie marionetkowego i faszystowskiego państwa chorwackiego (NDH). Schron, mogący według szacunkowych założeń pomieścić aż 5000 ludzi, odzyskał swe przeznaczenie w trakcie wojny o niepodległość, toczonej między 1991 a 1995 rokiem.

Do dziś widnieją w nim ślady oryginalnego oznakowania, wskazujące np. punkty ujęcia wody.